दीपेन्द्रप्रसाद सिंह, जनकपुरधाम
धनुषामा वर्षौदेखि आधारभुतको कक्षा ६ देखि ८ र माध्यमिक तहको कक्षा ९ र १० मा शिक्षक समायोजन हुन नसक्दा दरवन्दीअनुसारको शिक्षकहरु विद्यालयहरुमा पुगेको छैन । २०५८ सालपछि नयाँ दरवन्दी नथपिएको अवस्थामा वर्षौदेखि शिक्षकहरुको समायोजन हुन नसकेपछि शिक्षक र विद्यार्थी अनुपात मिल्न सकेको छैन । विद्यार्थी बढी भएको ग्रामिण क्षेत्रको विद्यालयमा शिक्षक अभाव छ भने विद्यार्थी कम भएको शहरी क्षेत्रको विद्यालयमा शिक्षकहरु धेरै छन । जसले गर्दा शिक्षण सिकाई प्रक्रिया प्रभावित हुदै आएको छ ।
जनकपुरधाम उपमहानगरपालिकाको ग्रामिण क्षेत्र पर्ने वाडा नं. १७ स्थित श्री सरस्वती माध्यमिक विद्यालय कनकपटटीमा ६ सय ५० विद्यार्थी अध्ययनरत रहेका छन । यस विद्यालयको प्राथमिक तहमा ६ जना दरवन्दी , नि.मा.वि.तहमा १ जना र माध्यमिक तहमाा १ जना शिक्षक र वालविकास सहजकर्ताको रुपमा २ जना कार्यरत रहेका छन । कक्षा १० सम्म पढाइ हुदै आएको सरस्वती माध्यमिक विद्यालयमा २ वर्षपहिले प्रध्यानाध्यापकको जिम्मेवारी जगदिश साहले पाएका थिए । प्रध्यानाध्यापक साह भन्छन ‘२ वर्ष पहिले आफु जानकी माध्यमिक विद्यालय जनकपुरबाट सरुवा भएर प्र.अ.को जिम्मेवारीमा आए, विद्यालयको अवस्था अस्तव्यस्त थियो । कक्षा ९ मा ५ थियो भने यस्तै विद्यार्थी उपस्थिती अन्य कक्षाकोठामा समेत रहेको थियो । जग्गा अभावले साँघुरो ठाउँमा माध्यमिक तहको विद्यालय संचालन गर्ने भौतिक पूर्वाधार समेत नभएको ठाउँमा विद्यार्थीहरुको चापले गर्दा अहिले पनि कक्षा १० सम्म पढाउनुपर्ने बाध्यता रहेको थियो ।
माध्यमिक तहसम्मको कक्षा संचालन हुदै आएको भएपनि नि.मा.वि. र मा.वि. तहको लागि १÷१ जना शिक्षकको दरवन्दी मात्रै भएकाले गर्दा शिक्षण सिकाई निकै प्रभावित हुदै आएकाले विद्यालयको पोखरी ठेक्काबाट आउने आम्दानीबाट तलव,भत्ता दिने गरि विद्यालयले ४ जना शिक्षक निजी स्रोतमा नियुक्ती गरेका छन । विद्यालयले ५ जना निजी स्रोतका शिक्षकका लागि मासिक ४५ हजार खर्चिदै आएको भएपनि पोखरीको ठेक्काबाट रकम उठन नसकेपछि २०७४ साल महिनादेखि हालसम्मको तलव,भत्ता निजी स्रोतका शिक्षकहरुको बाँकी रहेको प्रध्यानाध्यापक जगदिश साहले बताए ।
प्राथमिक तहमा शिक्षक पर्याप्त भएर पनि माथिल्लो कक्षामा शिक्षक अभाव भएपछि निजी स्रोतका शिक्षकहरु माथिल्लो तहको अनिवार्य विषय गणित, विज्ञान , अग्रेजी , नेपाली र सामाजिक विषय पढाउँदै आएका छन भने प्राथमिक तहका ५ जना शिक्षकहरुले समेत माथिल्लो कक्षा लिदै आएको छ । प्राथमिक तहको शिक्षकलाई माथिल्लो कक्षामा शिक्षण सिकाई गरेवापत प्रोत्साहन स्वरुप विद्यालयले मासिक २ हजार दिने गरेको प्रध्यानाध्यापक साह बताउँछन् । प्र.अ. साहले प्राथमिक तहका शिक्षकलाई मासिक २ हजार प्रोत्साहन भत्ता दिएर माथिल्लो कक्षा दिएपनि सोचे अनुसारको शिक्षण सिकाइ हुन सकेको छैन । निजी र प्राथमिक तहको शिक्षकहरुले कक्षा शिक्षण गर्दा शिक्षण सिकाई प्रभावित हुनु स्वभाविक नै भएको उनको भनाई रहेको छ ।
शिक्षक समायोजन कार्यदलको अनुसार जनकपुरधाम उपमहानगरपालिकाको आधारभुत तह कक्षा १ देखि ५ सम्म स्विकृत दरवन्दी २ सय ६६, राहत ८१ गरि जम्मा ३सय ४७ जना शिक्षक कार्यरत रहेको छ । दरवन्दीअनुसार जनकपुरधाम उपमहानगरपालिकाको प्राथमिक तहमा १ सय ८ जना शिक्षक बढी रहेका छन । प्राथमिक तहमा शिक्षक बढी देखिएपनि आधारभुत तह ६ देखि ८ सम्मको स्विकृत दरवन्दी ७३ जना, राहत १४ जना गरि जम्मा ८७ जना रहेको छ । विद्यार्थीको संख्याअनुसार जनकपुरधाम उपमहानगरपालिका भित्रको कक्षा ६ देखि ८ सम्मको लागि ५५ जना शिक्षक अपुग देखिन्छ भने माध्यमिक तहमा ८५ जना स्विकृत दरवन्दी, राहतमा १० जना छन । तर अझै ५२ जना विद्यार्थी माध्यमिक तहको कक्षा ९ र १० को लागि आवश्यक रहेको तथ्याङ्गक देखिन्छ ।
जनकपुरधाम उपमहानगरपालिका १९ स्थित वेंगाशिवपुरस्थित श्री जनता माध्यमिक विद्यालयको माध्यमिक तहमा १ जना स्थाय र १ जना राहत गरि २ शिक्षक कार्यरत रहेका छन । २ जना शिक्षकले शिक्षण सिकाई प्रभावित भई रहेकाले गर्दा २ जना शिक्षक माध्यमिक तहमै पढाउने गरि निजी स्रोतमा नियुक्ती गरेको प्रध्यानाध्यापक भागेश्वर यादव बताउँछन् । निजी स्रोतका शिक्षक नियुक्ती गरिए पनि माध्यमिक तहको विज्ञान विषय नि.मा.वि. शिक्षक संजय यादव र गणित विषय नि.मा.वि. शिक्षक अरुण साहले पढाउँदै आएको छ । तल्लो कक्षाका शिक्षकलाई कक्षा खाली राख्नुभन्दा सकेसम्म पढाउनका लागि अनुरोध गर्दै आएको प्र.अ. यादवको भनाई रहेको छ । तर विद्यालयको शिक्षण सिकाईबाट आफु सन्तुष्ट भने नरहेको उनको धारणा रहेको छ ।
धनुषाको बटेश्वर गाउँपालिका वाडा नं.१ स्थित श्री लक्ष्मी माध्यमिक विद्यालय रहेको छ । विद्यालयमा ६ सय ५० विद्यार्थी अध्ययनरत रहेको छ । विद्यालयको प्राथमिक तहमा ५ जना शिक्षक दरवन्दीका स्थाय छन । नि.मा.वि.तहमा ४ जना राहत शिक्षक शिक्षक र माध्यमिक तहमा १ जना स्थाय र १ जना राहत कोटामा कार्यरत रहेका छन । विद्यालयमा शिक्षक अभाव निकै भएपनि विगतमा ४ जना निजी स्रोतमा शिक्षक नियुत्ती गरेकोमा अहिले पनि विज्ञान र सामाजिक विषयको लागि निजि स्रोतमा शिक्षक राखिएको छ । विद्यालयमा शिक्षक अभाव भएकाले नि.मा.वि. तहको राहत कोटा र निजी स्रोतको भरमा माध्यमिक तहको शिक्षकले दैनिक ६ देखि ७ वटा कक्षा शिक्षण गर्दै आएको विद्यालय व्यवस्थापन समितका अध्यक्ष राजदेव महतोले बताएका छन । विद्यालयमा स्थाय दरवन्दीका विज्ञान विषयका शिक्षकको निकै आवश्यकता भएको शिक्षक सतेन्द्र शर्माको बुझाई रहेको छ ।
शिक्षक समायोजन कार्यदलको अनुसार बटेश्वर गाउँपालिकामा प्राथमिक तहमाा ४३ स्थाय दरवन्दी, १४ राहत कोटा गरि जम्मा ५७ शिक्षक छन । बटेश्वर गाउँपालिकाको प्राथमिक कक्षा १ देखि ५ सम्म अझै २३ जना शिक्षक आवश्यक देखिएको छ भने नि.मा.वि. तह कक्षा ६ देखि ८ सम्म स्विकृत दरवन्दी ५ , राहत कोटा ८ गरि जम्मा १३ शिक्षक रहेका छन । बटेश्वर गाउँपालिकाको नि.मा.वि. तहमा १७ जना शिक्षक आवश्यक देखिन्छ भने माध्यमिक तह कक्षा ९ र १० को लागि स्थाय दरवन्दी ७ जना, राहत कोटामा १ जना गरि ८ रहेको छ भने आवश्यक २४ जना देखिएको छ । जसअनुसार माध्यमिक तहमा १६ जना शिक्षक अझै आवश्यकता देखिएको छ ।
लक्ष्मीनियाँ गाउँपालिकाको वाडा नं.३ बनिगामास्थित श्री जनता निम्न माध्यमिक विद्यालयमा २ सय २५ विद्यार्थी अध्ययनरत रहेका छन । कक्षा ६ देखि ८ सम्म एक सय विद्यार्थी भर्ना भएका छन । विद्यालयमा वर्षौदेखि खाली अस्थाय दरवन्दीमा कार्यरत शिक्षिका रेखा कर्ण शिक्षक सेवा आयोगले लिएको अस्थायीको विज्ञापनबाट स्थाय भएका छन । राहत कोटामा ३ जना शिक्षक कार्यरत रहेको छ भने नि.मा.वि. तहमा शिक्षक शुन्यताको अवस्था छ । जम्मा ४ जना शिक्षकले ८ वटा कक्षाकोटामा पढाउनुपर्ने बाध्यता रहेकाले शिक्षकहरुले बहुकक्षा शिक्षण गर्दै आएको विद्यालयको प्रध्यानाध्यापक सुनिता यादव बताउँछिन । उनले भनिन् प्राथमिक तहको शिक्षण माथिल्लो कक्षा शिक्षण गरि रहँदा तल्लो कक्षाकोठाको शिक्षण सिकाई प्रभावित हुदै आएको छ । शिक्षक अभावले गर्दा विद्यार्थीहरुलाई गुणस्तरिय शिक्षा दिन नसकेका बताउँदै उनले विद्यालयको आफनो आन्तरिक आम्दानीको स्रोत समेत नभएकाले गर्दा निजी स्रोतमा शिक्षक राख्न सकेको छैनन् । शिक्षकको लागि तत्कालिन जिल्ला शिक्षा कार्यालय र हाल प्रदेश सरकारको सामाजिक विकास मन्त्रालय, लक्ष्मीनियाँ गाउँपालिका र वाडा कार्यालयमा पटक पटक जानकारी गराइए पनि शिक्षक ल्याउन नसकेकाले गर्दा पढाई लेखाई प्रभावित हुदै आएको बताएका छन ।
शिक्षक समायोजन कार्यदलको अनुसार लक्ष्मीनियाँ गाउँपालिकामा प्राथमिक तहमाम ३५ स्थाय दरवन्दी, २७ राहत कोटा गरि ५२ जना शिक्षक रहेका छन । कार्यदलका अनुसार ७२ शिक्षक आवश्यक देखिएको लक्ष्मीनियाँ गाउँपालिकामा प्राथमिक तहमा १० शिक्षक, निम्न माध्यमिक तहमा ३२ शिक्षक र माध्यमिक तहमा १८ जना शिक्षक आवश्यक देखिएको छ ।
धनुषाको नगराइन नगरपालिका वाडा नं.७ देवहिहास्थित श्री निम्न माध्यमिक विद्यालय रहेको छ । यस विद्यालयमा प्राथमिक तहमा ५ जना स्थाय दरवन्दी र १ जना राहत शिक्षक छन । नि.मा.वि. तहमा शिक्षक दरवन्दी नभएकाले गर्दा बालविकास कोटामा कार्यरत ३ जना सहजकर्ताहरुलाई माथिल्लो कक्षामा पढाउनुपर्ने बाध्यता रहेको विद्यालयका प्रध्यानाध्यापक प्रेमलाल पासमानले बताए । कक्षा ६ देखि ८ सम्म १ सय ६८ विद्यार्थी गरि जम्मा ४ सय ८३ विद्यार्थी अध्ययनरत रहेको यस विद्यालयमा झारो टार्ने गरि २०७६ असारदेखि २ महिनाको लागि विज्ञान विषयको शिक्षक मासिक ५ हजार दिने गरि नियुक्त गरिएको छ । दुई वर्षअघि टिच फर नेपाल नामक गैरसरकारी संस्थाको सहयोगमा ५ वर्ष पढाएर अध्ययनका लागि बाहिर गएका शिक्षक मुकेश साह २ महिनाको लागि छुटटीमा घर आएकाले विद्यालयको आग्रह उनले विज्ञान विषय पढाउन थालेका छन ।
विद्यालयमा प्राथमिक तहका शिक्षकहरु समेत पुराना भएकाले गर्दा माथिल्लो तहमा कक्षा लिने अवस्था नभएकाले गर्दा माथिल्लो कक्षा प्रभावित हुदै आएको प्रध्यानाध्यापक पासमानको भनाई रहेको छ । आफुहरुले वाडा अध्यक्षलगायत अभिभावकहरुको भेला गरि नगरपालिकाले शिक्षक नदिएको खण्डमा कक्षा ६ देखि ८ सम्मको कक्षा नचालउने निर्णय गरि सकेको उनले बताएका छन । अहिले जसोतसो विद्यार्थीहरुलाई बन्द कोठामा घेरेर भएपनि राखेका छौं तर दाताहरुको सहयोगमा राखिएको शिक्षकहरु समेत हटने भएपछि विद्यालयले निजी स्रोतमा शिक्षक राख्न सक्दैन । माथिल्लो कक्षा बन्द गर्नुवाहेकको विकल्प नभएको उनले बताएका छन ।
शिक्षक समायोजन कार्यदलको अनुसार नगराइन नगरपालिकामा प्राथमिक तहमा १२ शिक्षक, नि.मा.वि. तहमा २७ जना र माध्यमिक तहमा ४ जना शिक्षक आवश्यक देखिएको छ । नगरपालिकाका प्रमुख मेयर परमेश्वर यादवले विद्यालयमा शिक्षकहरु निकै आवश्यक देखिएको छ, नगरपालिकाले शिक्षक नियुक्ती गर्ने प्रावधान नभएपनि केही विद्यालयलाई एकमुष्ट रकम अनुदान दिएर निजी स्रोतमा शिक्षक नियुक्ती गरिएको बताएका छन । विस्तारै आवश्यक पर्ने सवै विद्यालयमा शिक्षक परिपूर्ति गर्न शिक्षा विकास समन्वय इकाइमा सहजीकरण गर्ने उनको भनाई रहेको छ ।
शिक्षक दरवन्दी नभएर धनुषाधाम नगरपालिका वाडा नं.३ गोइयाहीको जनता आधारभुत विद्यालयमा बालविकासका २ जना शिक्षक र कार्यालय सहयोगीले कक्षा ५ सम्म पढाउँदै आएको छ ।
यता, जनकपुरधाम उपमहानगरपालिका वाडा नं. ४ गंगासागर र धनुषसागरको विच डिलमा राजर्षि जनक राष्ट्रिय प्राथमिक विद्यालयमा शिक्षकले भरिभराउ रहेको छ । कक्षा ५ सम्म पढाइ हुदै आएको यस विद्यालयमा १ सय ६ जना विद्यार्थी भर्ना भएको देखिन्छ भने शिक्षकको संख्या १३ जना रहेको छ । विद्यालयमा मुस्किलले दैनिक उपस्थिती २० देखि ३० जना रहने गरेको छ । शैक्षिक सत्र २०७६ को भर्ना अभियानको क्रममा २१ जना विद्यार्थी थपिए पनि उनीहरू विद्यालय भने आएको छैन । ’विद्यालयको तथ्यांकअनुसार विद्यालयमा भर्ना भएको १ सय ६ जना विद्यार्थीमध्ये ९२ जना बालबालिका दलित समुदायका छन्। विद्यालयमा ८ जना स्थायी, ४ जना राहत, १ जना बालविकास र एक कार्यालय सहायक गरी १४ जना कार्यरत छन् ।